تأثیر حمل بر تقسیم ترکه

---

تأثیر جنین بر تقسیم ترکه در حین موت مورّث است. اگر زنده متولّد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از ورّاث می‌شود و ترکه تقسیم نمی‌شود.
ممکن است حمل مانع از ارث هیچکدام از ورّاث نباشد. در این صورت اگر آن‌ها تمایل به‌تقسیم ترکه داشته باشند، ورثه می‌توانند اموال را بین خود تقسیم کنند ولی به مقدار سهم دو پسر برای حمل کنار گذاشته می‌شود و باقیمانده بین دیگر ورّاث تقسیم می‌شود و سهم آن‌ها معلّق است تا وضعیت حمل روشن گردد.

۱ - مانعیت از ارث

---

از دیدگاه فقه امامیّه، هرگاه در حین موت مورّث، حملی باشد که اگر زنده متولّد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از ورّاث باشد، ترکه تقسیم نمی‌شود تا وضعیت حمل معلوم شود. و در صورتی که حمل مانع از ارث هیچ‌ یک از ورّاث نباشد و آن‌ها تمایل به‌تقسیم ترکه داشته باشند، ورثه می‌توانند اموال را بین خود تقسیم کنند. البته به مقدار سهم دو پسر برای حمل کنار گذاشته می‌شود و باقیمانده بین دیگر ورّاث تقسیم می‌شود و سهم آن‌ها معلّق است تا وضعیت حمل روشن گردد.
در این مساله چند فرض متصوّر است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱.۱ - مانع ارث تمام ورثه

ممکن است حمل مانع از ارث بردن تمام ورثه باشد، مانند آن‌که حمل وارث منحصر و در طبقه مقدّم بر دیگران باشد. مثل این‌که متوفّی دارای برادر و خواهر است و زوجه متعه او حامله باشد. در این فرض اگر حمل زنده متولّد شود، وارث منحصر است و مقدّم بر برادر و خواهر می‌باشد که در طبقه دوّم قرار دارند.

۱.۲ - مانع ارث بعضی از ورثه

ممکن است حمل، مانع از ارث بردن بعض ورثه باشد. مانند آن‌که حمل از زوجه دائمی باشد و ورثه متوفّی عبارت باشند از زوجه و اعمام و اخوال که هرگاه حمل زنده متولّد شود تنها اعمام و اخوال که در طبقه سوّم قرار دارند از ارث محروم می‌گردند، نه زوجه دائمی.
علّّت منع تقسیم در صورت این موارد، قبل از تولّد حمل، آن است که در صورت تقسیم، اشخاصی که محروم از ارث می‌باشند در تمام یا قسمتی از ترکه به‌عنوان سهم الارث تصّرف می‌نمایند و حال آن‌که با زنده متولّد شدن حمل، معلوم می‌شود که آنان اصلاً ارثی نداشتند تا برای آن‌ها حق تصرّف باشد. از این‌رو ترکه باید تا روشن شدن وضعیت حمل بدون تقسیم، حفاظت و اداره شود.

۲ - عدم مانعیت

---

ممکن است حمل مانع از ارث هیچکدام از ورّاث نباشد. مثل این‌که ورثه متوفّی عبارت باشند از چند اولاد و زوجه دائمی و حمل، در این صورت ورثه نمی‌توانند اموال را در بین خود تقسیم نمایند، ولی باید به‌مقدار سهم دو پسر از ترکه را باقی بگذارند که شاید حمل دو قلوی پسر باشد. و اگر چنین بود حمل نیز به حق خود می‌رسد و اگر دو دختر و یا یک پسر و یک دختر بود، مازاد از سهم آنان به بقیه ورّاث می‌رسد.
باید دانست اگر با وسائل جدید، وضعیت حمل معلوم شود، فقط به‌اندازه سهم او کنار گذاشته می‌شود، بنابراین اگر معلوم شود که حمل، یک پسر است سهم یک پسر کنار گذاشته می‌شود. و اگر معلوم شود که یک دختر است سهم یک دختر کنار گذاشته می‌شود. هم‌چنین نسبت به دیگر فروض که ممکن است واقع شود.

۳ - دیدگاه امام خمینی

---

امام خمینی در بحث از موانع ارث می‌نویسد: اموری در اینجا از موانع ارث شمرده شده که در آن تسامح است: اول (آن‌ها) حمل (است). مادامی‌که حمل‌ است ارث‌ نمی‌برد؛ اگرچه معلوم باشد که در شکم مادرش زنده است؛ لیکن از کسی که در مرتبه یا در طبقه متاخر از او است حاجب می‌باشد؛ پس اگر میت، حمل‌ داشته باشد و دارای نوه‌ها و برادرها هم باشد، از ارث‌ بردن ممنوع می‌شوند و چیزی به آن‌ها داده نمی‌شود تا حال آن روشن شود، پس اگر زنده متولد شد، ارث اختصاص به او پیدا می‌کند و اگر به طور مرده به دنیا آمد، آن‌ها ارث می‌برند. اما «اگر میت وارث دیگری در مرتبه و طبقه حمل داشته باشد؛ مانند اینکه میت دارای اولاد باشد، برای حمل به‌اندازه سهم دو پسر کنار گذاشته می‌شود و باقی‌مانده به بقیه داده می‌شود سپس بعد از آنکه وضع روشن شد، اگر مرده به دنیا آمد، سهم او که کنار گذاشته شده بود به وارث دیگر داده می‌شود و اگر وارث متعدد باشد طبق آنچه که خدا واجب کرده بین آن‌ها تقسیم می‌شود.» و اگر برای وارث موجود، فرضی باشد که با بودونبود حمل تغییر نمی‌کند مانند سهم یکی از زوجین یا یکی از پدر و مادر درصورتی‌که با او فرزندی غیر از حمل باشد، تمام سهم او داده می‌شود. و درصورتی‌که حمل در فرض تولد - ولو در بعضی از صور - سهم وارث را تغییر داده و ناقص می‌کند به وارث کمترین سهمی را که در صورت تولد حمل به ارث می‌برد، داده می‌شود، مانند پدر و مادری که با آن‌ها غیر از حمل فرزند دیگری نیست.

۳.۱ - اعتبار وسایل جدید در تشخیص حمل

اگر با وسایل جدید حال بچه (حمل) معلوم شود به مقدار سهم او کنار گذاشته می‌شود، پس اگر معلوم شود که او یکی و پسر است، سهم یک پسر کنار گذاشته می‌شود. و اگر معلوم شود که او یک دختر است سهم او کنار گذاشته می‌شود. و اگر معلوم شود که حمل بیشتر از دو نفر است سهم آن‌ها کنار گذاشته می‌شود. اگر سهم دو نفر کنار گذاشته شود و بقیه ترکه تقسیم شود، سپس بیشتر از دو نفر متولد شوند، به‌اندازه سهم نفر اضافی از ترکه پس گرفته می‌شود.

۳.۲ - زنده متولد شدن حمل

حمل اگر به‌صورت زنده متولد شود، ارث می‌برد و از او ارث برده می‌شود اگرچه در همان ساعت بمیرد؛ پس اگر معلوم شود که بعد از جدا شدنش حیات داشته و بعد از آن مرده است ارث می‌برد و ارث برده می‌شود. و در زنده به‌دنیاآمدن، صدا کردن بچه بعد از بیرون آمدنش معتبر نمی‌باشد، درصورتی‌که با حرکت واضح و غیر آن، معلوم شود که به طور زنده به دنیا آمده است. و در این جهت «داخل شدن روح در حمل در وقت مردن مورّث شرط نیست، بلکه انعقاد نطفه آن در وقت مردن مورث، کفایت می‌کند. پس اگر کسی بمیرد و حمل در زوجه او بعد از مرگش معلوم شود و طوری باشد که شرعاً به او ملحق باشد درصورتی‌که به‌صورت زنده جدا شود از او ارث می‌برد.»

۴ - دیدگاه حقوقی

---

ماده ۸۷۸ قانون مدنی مطابق فقه امامیّه به بیان تاثیر حمل بر تقسیم ترکه پرداخته و مقرّر می‌دارد: «هرگاه در حین موت مورّث، حملی باشد که اگر قابل وراثت، متولّد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از ورّاث دیگر می‌گردد، تقسیم ارث به عمل نمی‌آید تا حال او معلوم شود و اگر حمل مانع از ارث هیچ‌یک از ورّاث نباشد و آن‌ها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای حمل، حصّه‌ای که مساوی حصّه دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه هر یک از ورّاث، مراعی است تا حال حمل معلوم شود».
و بر اساس بند اوّل ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی، در صورتی که جنین، ولیّ و یا وصیّ نداشته باشد، امینی که به‌وسیله دادگاه معیّن می‌گردد نماینده جنین در تقسیم ارث خواهد بود و پس از تقسیم، اداره سهم الارث جنین تا تاریخ تولّد با امین مزبور خواهد بود.

۵ - پانویس

---